De psychedelische aard van Meshuggah's muziek

Disclaimer: de standpunten en meningen in dit artikel zijn die van de auteurs en weerspiegelen niet noodzakelijkerwijs het officiële beleid of standpunt van het Chemical Collective of aanverwante partijen.

Ik wil een zaak bepleiten waarom Meshuggah terecht als een psychedelische band beschouwd zou moeten worden – en dit gaat verder dan de muziek zelf; het strekt zich ook uit tot hun albumhoes en liveshows. Hun psychedelische aard als band maakt ze uniek in de wereld van metal, aangezien er niet veel metalbands zijn die als 'psychedelisch' worden beschouwd. Tool – als je hun muziek metal wilt noemen (niet alle fans doen dat, en hun drummer Danny Carey ook niet) – is de meest prominente en bekende 'psychedelische metal'-band. En andere metalbands (vooral die van de progressieve soort zoals Tool) hebben zeker psychedelische elementen. Maar Meshuggah's stijl laat ze opvallen. Naar ze luisteren is een aparte (en soms geestverruimende) ervaring.

(Hoewel de leden van Meshuggah in interviews niet erg open zijn geweest over hun persoonlijke gebruik van psychedelica, kun je een voorproefje krijgen via een oude video van de tour achter de schermen, zoals frontman Jens Kidman lijkt duidelijk te struikelen in één clip.)

Trance-inducerende polyritmes

De eerste manier waarop Meshuggah's muziek psychedelisch genoemd kan worden, is door zijn hypnotiserende, trance-inducerende stijl – bereikt door polyritmes en syncopering. De band – het meest duidelijk door Tomas Haake's drummen – gebruikt het soort polyritmes dat je zou kunnen vinden in West-Afrikaanse djembe-drummen, hoewel ze op fascinerende en nieuwe manieren hebben geëxperimenteerd met polyritmes.

Ritmisch, repetitief drummen – het soort dat wordt gebruikt bij sjamanistisch of Afrikaans drummen – kan veranderde bewustzijnstoestanden veroorzaken. Het is een van de (vele) technieken die mensen hebben ontdekt en ontwikkeld om trance of extatische toestanden te bereiken. Deze toestanden zijn waarschijnlijk niet van het soort dat bereikt kan worden door psychedelica, maar ze kunnen niettemin een duidelijke verschuiving in bewustzijn inhouden, wat leidt tot fysieke en mentale euforie, een gevoel van groepseenheid (vooral in het geval van groepsdrummen), verlies van zelffocus, verlies of verandering van iemands tijdsbesef, en toename van energie en alertheid.

Eén theorie is dat complexe, ritmische drumpartijen, bedoeld om veranderde toestanden op te wekken, zich in Afrika hebben ontwikkeld omdat het continent geen natuurlijk voorkomende psychedelica had. (Hoewel natuurlijke psychedelica niet wijdverspreid zijn in de inhoud en niet veel worden gebruikt, bestaan ​​er wel een traditie van ibogagebruik in Centraal-West-Afrika en er wordt meer onderzoek gedaan naar het gebruik van psilocybine-paddestoelen door inheemse groepen in zuidelijk Afrika.) Wat de merites van deze theorie ook mogen zijn, het is duidelijk dat repetitieve, ritmische muziek het potentieel heeft om het bewustzijn (enigszins) te veranderen – en Meshuggah's muziek kan dit effect ook bereiken. De band vertrouwt zwaar op repetitieve, complexe polyritmes. Dat is wat ze in de loop der jaren hebben verfijnd – en tot een kunst hebben gemaakt. Ze begonnen meer in het thrashmetalgenre, maar experimenteerden met ritmes die uiteindelijk geassocieerd zouden worden met het 'djent'-genre (wat je kunt horen op hun EP uit 1994, Geen).

Uwe Maas – een klassieke en volksviolist, die werd ingewijd in de Bwiti spirituele traditie die iboga gebruikt – schreef een hoofdstuk voor het boek Muziek en veranderde toestanden (2009) getiteld 'Polyritmes die een farmacotherapie ondersteunen: muziek in de Iboga-initiatieceremonie in Gabon'. Polyritmes kunnen, door hun generatie van veranderde toestanden, therapeutische effecten hebben. (Andere bijdragers voor Muziek en veranderde toestanden (Beschrijf hoe polyritmische muziek de geest kan veranderen en welke voordelen dat heeft.)

Meshuggah's specifieke stijl van polyritmische muziek verschilt duidelijk van de inheemse varianten van dit type muziek – de instrumentals zijn zwaar en donker, en Kidmans vocalen zijn hard en gutturaal. Maar dit betekent niet dat de muziek niet vreugdevol kan zijn. Ondanks Jens Kidmans agressieve geschreeuw en geschreeuw, en het vaak chaotische geluid van de muziek, veel psychedelische gebruikers vind Meshuggah erg luisterbaar tijdens het trippen. In een al veranderde staat kan Meshuggah's muziek zeer trance-inducerend zijn. (Kidman's vocalen lijken psychedelisch-vriendelijk omdat ze ritmisch zijn en zo perfect samengaan met de instrumentals.)

Tracktitels en songteksten

De psychedelische invloed op Meshuggah als band is duidelijk op basis van alleen de tracktitels. Het compilatiealbum uit 2001 Zeldzame Trax heeft het nummer 'The Ayahuasca Experience'; het album uit 2002 Niets bevat het nummer 'Closed Eye Visuals'; het album uit 2008 obZen heeft een nummer met de titel 'Pineal Gland Optics' (de pijnappelklier is vaak geassocieerd met DMT in psychedelische overlevering); en hun nieuwste album, Onveranderlijk, dat in 2022 uitkwam, bevat het nummer 'Kaleidoscope'. 

Bovendien is het geen album van Meshuggah, maar het 'evil jazz metal'-album Sol Niger Binnen Special Defects van Frederik Thordendal (Thordendal is een van de gitaristen van Meshuggah) heeft een psychedelische titel: 'Vitamin K Experience (A Homage to The Scientist/John Lilly)', en ook nummers met een mystiek thema, zoals 'In Reality All Is Void' en 'Tathagata' (dit is een woord dat verwijst naar de Boeddha of een verlicht wezen).

Veel van Meshuggah's teksten zijn ook erg psychedelisch van aard. Enkele voorbeelden zijn deze zin aan het einde van 'Closed Eye Visuals': "Ik word voor altijd verslonden door de visuele illusie van het gesloten oog, een wervelende visuele overbelasting, explosies van terreur en schoonheid, kleuren van angst en pijn binnen botsen in het niets". Dit klinkt voor mij als een psychedelische trip die wordt gekenmerkt door het verhevene: een mengeling van angst en verwondering. (Meshuggah gaat absoluut over op meer duistere psychedelische onderwerpen – de sfeer van een helse trip, meer dan een vol liefde en licht.) Een terugkerend thema in Meshuggah's muziek is dat van paradox en tegenstrijdigheid (we zien dit in tracktitels als 'The Paradoxical Spiral', van het album uit 2005 Vang drieëndertig, en in de teksten van nummers als 'Dehumanization', ook van Vang drieëndertig: “Niets is alles. Alles is tegenstrijdigheid”, “Een stagnerende stroom van eindes”, “Samensmeltend tot het multi-geen”, en “De kloof begroeten – ondraaglijk, subliem”. 

Dit kan worden gezien als psychedelisch en mystiek van aard omdat een veelvoorkomend aspect van psychedelische mystieke ervaringen is paradoxaliteit (bijvoorbeeld het gevoel om tegelijkertijd niets en alles te zijn). Deze paradox is vaak gerelateerd aan de onuitsprekelijke aard van deze ervaringen; tegenstrijdige beschrijvingen worden gebruikt – zoals mystici ze vaak gebruiken – om soorten ervaringen te representeren die niet nauwkeurig aan anderen kunnen worden gecommuniceerd.

Meshuggah's teksten lijken ook andere aspecten van veranderde toestanden vast te leggen. Bijvoorbeeld aan het einde van het nummer 'Inside What's Within Behind', van het album uit 1995 Vernietigen Wissen Verbeteren, de tekst doet me denken aan de introspectie, zelfreflectie en veranderingen in het zelfgevoel die kunnen optreden tijdens het gebruik van psychedelica: "Richt je ogen naar binnen, graaf diep in jezelf - ik weet zeker dat je een ander zelf, een andere ziel zult vinden, om je geest in vrede te brengen". 

Omslagkunstwerk

Het artwork dat voor sommige albums van Meshuggah is gebruikt, is ook psychedelisch. Voor hun EP uit 1995 Zelfgekooid, de visionaire kunstenaar Alex Grey creëerde de albumhoes, waarop het middelpunt van zijn schilderij uit 1987 te zien is Godheden en demonen drinken uit de melkpoel. De albumhoes voor Niets is caleidoscopisch (in de zin van 'bad trip', zoals kenmerkend is voor Meshuggah). En de psychedelische digitale kunstenaar Luminokaya creëerde de hoesillustraties voor de albums Kolos (2012) De gewelddadige slaap van de rede (2016), en Onveranderlijk(Sommige Meshuggah-fans zijn geen fans (van Luminokaya's specifieke stijl van psychedelische kunst, terwijl anderen vinden dat het bij de sfeer van de band past.)

Live shows

De laatste manier waarop Meshuggah als een psychedelische band kan worden beschouwd, is via de liveshows die ze geven. Meshuggah's lichttechnicus, Edvard Hansson, creëert een indrukwekkende psychedelische lichtshow bij Meshuggah-concerten (die zelfs is academisch bestudeerd). De lichten zijn vakkundig getimed op de polyritmes van de band (ze worden handmatig aangestuurd door Hansson, niet computergeprogrammeerd). Op het podium heeft Meshuggah ook hun trippy album artwork tentoongesteld. En de bandleden zelf hebben een indrukwekkende podiumuitstraling. Zowel sonisch als visueel creëert Meshuggah een unieke liveshowervaring, waarbij je hypnotiserend verdwaalt in de intense audiovisuele ervaring. Sommige fans waren ook dapper genoeg om te trippen tijdens optredens in Meshuggah, wat de ervaring nog intenser maakte.

De komiek Bill Burr heeft sprak gloeiend van hoe krachtig een Meshuggah-show is. Hij beschreef het live zien ervan als een “levensveranderende ervaring”. Hij zei:

Het waren gewoon die fucking stroboscooplichten die op je afkwamen, uitgelijnd met de basdrum. Dus iedereen knikte fucking op de beat als [imiteert basdrum] en de lichten waren als [imiteert song groove] in je fucking gezicht.

Ik had nooit gedacht dat ik in zoiets zou trappen. Ik kan niet genoeg zeggen hoe fucking ongelooflijk die band is. En je doet jezelf tekort als mens als je ze nooit live ziet. Het was fucking ongelooflijk.

Sommigen vergeleken de geestverruimende ervaring van Meshuggah live zien zelfs met wat het is om bands te zien die doorgaans als 'psychedelischer' worden gezien. Robert Lovering – een filosoof en de auteur van Over het morele recht om high te worden en Een morele verdediging van recreatief drugsgebruik – heeft onlangs een hoofdstuk aan het boek bijgedragen Het Palgrave Handboek van Filosofie en Psychoactief Drugsgebruik. Het einde van zijn biografie als auteur luidt: "Hij woont in New York City, waar hij nooit de kans mist om zijn mening te veranderen tijdens een Phish- of Meshuggah-show."

Toen ik Meshuggah live zag in Londen in 02 Kentish Town Forum in 2017, werd de lichtshow bijzonder psychedelisch tijdens het laatste nummer dat ze speelden, 'Future Breed Machine'. Thordendals gitaareffecten tijdens de breakdown waren ook een stuk trippier dan de studioversie, waardoor de sfeer van een buitenaards bezoek ontstond (hier is wat beeldmateriaal van dat gedeelte, van dezelfde tour).

Ik herinner me ook nog de eerste keer dat ik Meshuggah live zag, op dezelfde locatie in 2012 (toen heette het HMV Forum), en hoewel de lichtshow en gitaareffecten toen niet zo trippy waren als nu, weet ik nog dat ik me verloren voelde in de muziek. Ik zat helemaal opgesloten in de ervaring, vergelijkbaar met wanneer je een film kijkt en er zo in opgaat dat je je niet meer bewust bent van de buitenwereld. Dit is een voorbeeld van het geestverruimende effect dat Meshuggah's muziek en hun liveshows kunnen hebben – en het is vaak de reden waarom fans hun muziek zo hoog waarderen en prijzen.

Sam Woolf | Communityblogger bij Chemical Collective | www.samwolfe.com

Sam is een van onze communitybloggers hier bij Chemical Collective. Als je geïnteresseerd bent om lid te worden van ons blogteam en betaald te worden om te schrijven over onderwerpen waar je gepassioneerd over bent, neem dan contact op met David via e-mail op blog@chemical-collective.com